ششم اسفند، سایت «میراث خبر» به نقل از مجتبی گهستونی، فعال میراث فرهنگی خوزستان، از سرقت «دو عدد آجر نیمه و یک عدد آجر سالم کتیبه‌دار و تخریب یک عدد آجر کتیبه‌دار» زیگورات خبر داد. خبری که بلافاصله با واکنش مسئولان اداره کل میراث فرهنگی خوزستان همراه شد و عاطفه رشنویی، مدیر پایگاه میراث جهانی چغازنبیل آن را تکذیب کرد و به خبرگزاری پانا گفت: در هفته‌های گذشته یک تعرض نافرجام به بخشی از دیواره ضلع جنوب غربی وارد شد که با هوشمندی یگان حفاظت مستقر در محوطه از تخریب جدی مجموعه جلوگیری به‌عمل آمد. در واقع متعرضان که با نیت قبلی و به قصد ضربه زدن به این بنای تاریخی وارد محوطه شده بودند، پس از آسیب رساندن به بخشی از دیواره، با ورود نگهبان به سرعت محوطه را ترک کرده و متواری شدند.
جالب آنکه محمدحسین ارسطوزاده، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوزستان نیز از مراقبت‌های شبانه‌روزی و مستمر از محوطه تاریخی چغازنبیل گفت و اظهار کرد: در بازدیدی که داشتیم، مشخص شد مجموع آجر کتیبه‌های چغازنبیل هم اکنون در سراسر بدنه این بنا به‌وضوح و بدون هرگونه تغییری قابل مشاهده هستند و پایش‌های میدانی به صورت روزانه و مستمر در حال انجام است.

سندی برای اثبات ادعای تخریب و سرقت
با وجود این، مجتبی گهستونی، کسی که نخستین بار خبر تخریب و سرقت تعدادی از آجرهای کتیبه‌دار را داده همچنان پای ادعای خود ایستاده و به قدس می‌گوید: خبری که من منتشر کردم خلاف واقعیت نیست؛ بلکه آنچه به عنوان تکذیب آن مطرح شده کذب محض است.
وی با اشاره به اینکه برای اثبات ادعایش مستنداتی -عکس‌ها و نامه‌هایی - از اداره کل میراث فرهنگی خوزستان و رئیس پایگاه جهانی چغازنبیل در اختیار دارد که نشان می‌دهد تخریب و سرقت از چغازنبیل اتفاق افتاده، می‌افزاید: عاطفه رشنویی، سرپرست پایگاه جهانی چغازنبیل ۱۷ دی ۱۴۰۱ در نامه‌ای به مراکز مختلف ازجمله امور پایگاه‌های جهانی وزارت میراث ‌فرهنگی و فرماندهی آگاهی شهرستان شوش و همچنین در نامه ۲۷ دی ۱۴۰۱ که به سرپرست اداره میراث ‌فرهنگی شوش و با رونوشت به فرماندهی یگان حفاظت و حراست خوزستان نوشته شده، می‌گوید: «متأسفانه در تاریخ ۱۶ دی ماه ۱۴۰۱، حوالی ساعت ۱۸ تا ۱۹ در جبهه جنوب غربی زیگورات که سالم‌ترین کتیبه‌ها در این بخش قرار دارند فردی مجهول‌الهویه اقدام به تخریب و سرقت آجرهای این بخش کرده است. این اتفاق توسط نگهبان شیفت عصر به اطلاع رئیس یگان حفاظت مجموعه رسیده و صورت جلسه شده است. این اقدام چنان گسترده است که قسمت‌هایی از ردیف آجری تخریب و فروریخته و با توجه به مقایسه صورت گرفته با تصاویر قبلی به نظر می‌رسد دو عدد آجر نیمه و یک عدد سالم کتیبه‌دار نیز به سرقت رفته و یک عدد آجر کتیبه‌دار تخریب شده است. اقدام انجام شده موجب لطمه به بنیان این اثر مهم تاریخی برای همیشه شده و بخشی از هویت باستانی آن را به تاراج برده است».
گهستونی ادامه می‌دهد: نکته دیگر اینکه آجرنوشته‌های چغازنبیل در تاریخ ۱۶ دی سرقت و تخریب می‌شوند اما ۲۷ دی نامه این سرقت و تخریب به شهرستان شوش که در فاصله ۱۵کیلومتری از محل پایگاه جهانی قرار دارد گزارش می‌شود. بنابراین یگان حفاظت شهرستان شوش پس از گذشت بیش از ۱۰روز از این حادثه مطلع شده و در نتیجه مدیرکل میراث‌فرهنگی خوزستان پس از گذشت بیش از ۵۰ روز، از محل وقوع این اتفاق در دیواره جنوب غربی بازدید می‌کند.
وی تلاش برای کمرنگ نشان دادن ضعف‌ها و ناتوانی‌ها و همچنین فروکاستن از شدت فشارها بر وزارت میراث فرهنگی و مدیران مربوط را مهم‌ترین دلیل اصرار بر کتمان سرقت کتیبه‌ها می‌داند و در خصوص وضعیت حفاظت محوطه چغازنبیل و دیگر آثار و ابنیه تاریخی کشور می‌گوید: میراث‌های جهانی باید نیروی یگان حفاظت و رده حفاظتی داشته باشند. این درحالی است که این اثر جهانی فقط یک نیروی یگان حفاظت دارد که آن هم نیروی ضابط قضایی نیست. دوم اینکه چند نفر با عنوان نگهبان از این محوطه مراقبت می‌کنند بدون آنکه از تجهیزات سرد و گرم برای مقابله با سارقان برخوردار باشند.
وی با اشاره به اینکه چغازنبیل و دیگر آثار و محوطه‌های باستانی کشور در پایین‌ترین و ناایمن‌ترین سطح حفاظتی قرار دارند، می‌افزاید: بسیاری از محوطه‌های تاریخی حصارکشی نشده‌اند و بیشتر دوربین‌های مداربسته آن‌ها از کار افتاده‌اند و از پهپاد هم برای حفاظت از آن‌ها استفاده نمی‌شود.
گهستونی با بیان اینکه به لحاظ حفاظتی، محوطه شوش هم مثل چغازنبیل است، تصریح می‌کند: با این تفاوت که محوطه باستانی شوش در داخل شهر شوش واقع شده و پایگاه و اداره میراث فرهنگی هم در داخل آن مستقر هستند و نیروی یگان حفاظت هم دارد؛ البته تعدادشان کم است.

میراث فرهنگی اولویت ندارد
سید محمد بهشتی، رئیس اسبق سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیز در گفت‌وگو با ما در پاسخ به اینکه چرا در چغازنبیل تنها یک نفر به عنوان یگان حفاظتی ایفای نقش می‌کند، می‌گوید: اطلاع دقیقی ندارم؛ اما بعید می‌دانم فقط یک نفر به عنوان یگان حفاظتی در آنجا انجام وظیفه کند. ما قبلاً در چغازنبیل پایگاه پژوهشی نداشتیم، یعنی این محوطه فقط نگهبانی می‌شد، اما دو سه سال می‌شود که آنجا یک پایگاه پژوهشی دائمی وجود دارد و تیمی در حال فعالیت هستند و یکی از کارهایی هم که انجام می‌دهند، حفاظت فیزیکی است. نکته دیگر اینکه طبعاً فرمانده یگان حفاظت میراث فرهنگی همواره باید بگوید به اندازه آثار تاریخی موجود در کشور بُنیه حفاظتی ندارد تا به این شکل از همیاری دیگر دستگاه‌های مسئول برخوردار شود؛ اما در اینکه باید حفاظت آثار و بناهای تاریخی به‌خوبی اتفاق بیفتد و بنیه یگان حفاظت میراث فرهنگی تقویت شود هیچ تردیدی نیست. متأسفانه در نظام مدیریت و برنامه‌ریزی کشور موضوع میراث فرهنگی اولویت ندارد و به همین خاطر هم خسارت می‌بینیم.
وی با ابراز بی‌اطلاعی از آمار نیروهای یگان حفاظت میراث فرهنگی کشور، در خصوص سطح استفاده این یگان از فناوری روز دنیا برای حفاظت از آثار تاریخی کشور هم می‌گوید: اگرچه برای حفاظت میراث از فناوری نوین استفاده می‌شود اما این موضوع چندان جدی نیست.
برای کنترل و محافظت از آثار و محوطه‌های تاریخی، برخورداری از سرمایه اجتماعی مهم‌تر از تجهیزات و فناوری‌های روز است. در بسیاری از کشورها این سرمایه اجتماعی وجود ندارد، بنابراین فقط باید با دستگاه‌ها و تجهیزات، آثارشان را محافظت کنند، این در حالی است که خوشبختانه در کشور ما سرمایه اجتماعی وجود دارد، به‌طوری که اکنون وقتی یک خبرنگار در جایی اعلام می‌کند یک آجر کتیبه‌دار چغازنبیل سرقت شده، همه رسانه‌ها به آن می‌پردازند و افکار عمومی روی آن حساس می‌شود. بنابراین باید به‌صورت جدی سطح و عمق این سرمایه اجتماعی و آگاهی‌بخشی مردم را بیشتر کنیم؛ چون هر جا مردم درزمینه ارزش‌های آثار تاریخی آگاه شده‌اند از تخلف و تخریب آثار جلوگیری کرده‌اند. برای مثال اهالی جیرفت خود، حافظ این محوطه شده‌اند.
وی در پایان با اشاره به اینکه برای حفاظت آثار و محوطه‌های تاریخی مشکل قانونی احساس نمی‌شود، می‌گوید: در واقع قانون تعزیرات و قانون حفاظت داریم اما باید ببینیم چه مقدار از این قوانین اجرا می‌شود؛ یعنی اگر مشکلی هم باشد در نحوه اجرای این قوانین است.

خبرنگار: محمود مصدق